ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

   Με τον όρο νεοτερικότητα, εννοούμε την περίοδο από τον 17^ο  μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα. 

Νέα κοσμοθεωρία, βιοθεωρία και κοσμοαντίληψη του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου κάνει την εμφάνιση,  η οποία διαφέρει ή και αναιρεί την κοσμοθεωρία και κοσμοαντίληψη των παλαιότερων εποχών.  

  Η νεοτερικότητα δεν ταυτίζεται με το σύγχρονον. Το σύγχρονον  έχει μόνο χρονική σημασία, ενώ η νεοτερικότητα έχει ιδιάζοντα χαρακτηριστικά, πολιτισμικής φύσεως. 

 Ο νεοτερικός δυτικός άνθρωπος, διαφέρει από τον σύγχρονο άνθρωπο της Ανατολής ή της Αφρικής. Οι διαφορές είναι ουσιαστικές και διαμορφώνουν την λεγόμενη ποιοτική διαφορά. Για αυτό δεν ταυτίζεται η νεοτερικότητα με το σύγχρονον.

Η νεοτερικότητα  αναφέρεται στον Ευρωπαίο, Αμερικανό, Αυστραλό και σε ανθρώπινες νησίδες Ασίας και Αφρικής. 

  Η νεοτερικότητα είναι προϊόν του διαφωτισμού, ο οποίος αρχίζει τον 17^ο αιώνα και κορυφώνεται τον 19^ο αιώνα. Η γαλλική επανάσταση και όλα τα κινήματα του 19^ου αιώνα, είναι προϊόντα των διακηρύξεων του διαφωτισμού. Καινοφανείς ιδέες με ελεγχόμενο ριζοσπαστισμό, κάνουν την εμφάνιση και διαμορφώνουν το καινούριο πνεύμα, το οποίον διαποτίζει ολόκληρη την Ευρώπη και διαμορφώνει την νέα πνευματική πραγματικότητα, η οποία διέπει τον νεοτερικό άνθρωπο.

  Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η αυγή του διαφωτισμού  ή μοντερνισμού, είναι η αναγέννηση των γραμμάτων και των τεχνών, με την μεταφορά του ελληνικού πνεύματος από την ανατολή στην δύση, η οποία άρχισε από το 1204 και ολοκληρώθηκε το 1453. 

  Επίσης ο Λούθηρος με την ανάρτηση των 95 (ενενήντα πέντε) θέσεων, διέρρηξε την εκκλησιαστική παράδοση, την ρηγματοποίησε και έτσι αναδύθηκαν  δυνάμεις απωθημένες και εγκλωβισμένες, οι οποίες οδήγησαν στον διαφωτισμό.

Καινοφανείς ιδέες έρχονται στην  επιφάνεια της ευρωπαϊκής κουλτούρας,  οι οποίες διαμόρφωσαν την καινούρια κουλτούρα από ριζοσπάστες φιλόσοφους, όπως ο Καρτέσιος, Κάντιος,  Τζών Λόκ κ.α.

   Το ανθρώπινο πνεύμα όταν ελευθερώνεται από δεσμά όπως της παράδοσης, της θρησκείας και οποιασδήποτε κοσμοθεωρίας, τότε καλπάζει προς το καινούριο, προς νεότερες μορφές ζωής, προς την διαφορετικότητα και προς το ποικίλον. Η τάση αυτή καθίσταται ορμητικότερη με την πάροδο του χρόνου, διασπά τους αλλεπάλληλους ορίζοντες και τελικά τους καταργεί.

Ο νεοτερικός άνθρωπος είναι ακατάσχετα ανικανοποίητος και ενώ νομίζει ότι καλπάζει σε νέες μορφές ζωής ανώτερες από τις παραδοσιακές,με ομορφότερες θεάσεις και γνωστικές απολαύσεις, πιστεύει ότι αγγίζει την αλήθεια. Στην πραγματικότητα στενεύει και περιορίζει τους ορίζοντες της ζωής, φτωχαίνει το πεπρωμένο του και τα ιδανικά γίνονται γήινα και χαμερπή. Οι φιλοδοξίες εξατομικεύονται, υποκειμενικοποιούνται και όσο  μια ρητορική έρχεται να προσδώσει ένα λαμπρό επίχρισμα για την παραπλάνηση του πραγματικού, όμως ουσιαστικά βυθίζεται στην νοσηρή εαυτότητά του. 

  Χαρακτηριστικά γνωρίσματα και ιδιομορφίες της νεοτερικότητας είναι ο θρίαμβος της λογικότητας. Ο Λόγος κατέστη κυρίαρχος στην δυτική κουλτούρα και ο ορθολογισμός είναι η νέα θεότητα, η οποία αντικαθιστά την παράδοση, την πίστη στο   υπερφυσικό, στο ακατάληπτο και ότι κείται εκτός  λογικότητας, εκτός  ορθολογισμού. Ό,τι δεν μπορεί να συλλάβει και να ερμηνεύσει η λογικότητα, είναι ανύπαρκτο ή αδιάφορο.

  Η εμπιστοσύνη στην λογικότητα και με όργανο τις νοητικές δυνάμεις, κάνει τον  άνθρωπο να συλλάβει την αλήθεια. Ενισχύθηκε τοιουτοτρόπως η εκκοσμίκευση,  ή ατομικότητα και η αδέσμευτη και μη εξαρτώμενη ελευθερία. Ενισχύεται  η βεβαιότητα ότι με τις δυνάμεις  της λογικότητας, ο νεοτερικός άνθρωπος μπορεί να προοδεύσει όπως επιτάσσει η ιστορική μοίρα του, να γνωρίσει την αντικειμενική και απόλυτη αλήθεια, να ελευθερωθεί από τις προκαταλήψεις του παρελθόντος από την πίστη σε θεϊκή ύπαρξη και να βασιστεί μόνο στη εαυτότητά του.

  Τα σημαντικότερα επιτεύγματα που σημειώθηκαν στο τομέα της επιστήμης, εδραίωσαν στον άνθρωπο την πεποίθηση ότι η πορεία του στην ιστορία είναι εξελικτική και ότι κάθε επερχόμενη εποχή θα είναι ανώτερη από την προηγούμενη και ότι τελικά ο άνθρωπος θα φθάσει στην απόλυτη αλήθεια και απόλυτη ευτυχία με την λογικότητα και την επιστήμη. 
Έτσι λοιπόν εισβάλλει στην δυτική κουλτούρα, η εγκοσμιότητα. Ό,τι είναι υπαρκτό και αποδείξιμο διαλεκτικά, είναι και αληθινό. Ό,τι υπερβαίνει τον άνθρωπο και κείται στη σφαίρα του υπερφυσικού, χαρακτηρίζεται ως φαντασιακό και διατείνεται ότι είναι δημιούργημα του φόβου του θανάτου και της ελπίδος του ανθρώπου. Αν και ορισμένοι αναμφισβήτητα σημαντικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι εντάσσονται στο χώρο του διαφωτισμού, προσπαθούν διαλεκτικά να αποδείξουν την αναγκαιότητα της μεταφυσικής π.χ.  Καντ,  Καρτέσιος,  Έγελος,  Λάιμπνιτς κ.α. Παρά ταύτα  το κυρίαρχο ρεύμα της φιλοσοφίας, ήταν αντιμεταφυσικό.      

  Κυρίαρχο στοιχείο του ορθολογισμού, είναι ο ατομισμός.

Το άτομο μπορεί να φτάσει στην αλήθεια, δια της λογικής. Τα περισσότερα κινήματα του 18^ου και 19^ου αιώνα, ήσαν κινήματα που οδηγούσαν προς την κατεύθυνση της εγκοσμιότητας, της αλήθειας.

  Βαθύτατη πεποίθηση του νεοτερικού ανθρώπου ήταν, ότι ο ορθολογισμός και η επιστήμη θα οδηγήσει τον άνθρωπο στην απόλυτη αλήθεια και δια της επιστήμης, στην ευτυχία. Οι προσδοκίες αυτές ενέχουν  στοιχεία μεταφυσικότητας, διότι εδράζονται σε μη σταθερές αλήθειες, στην ελπίδα και στην πίστη, ότι η λογική και η επιστήμη θα λύσει όλα τα προβλήματα.

 Η  πίστη στον ορθολογισμό κλονίστηκε συθέμελα μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Ο δυτικός άνθρωπος διολισθαίνει πλέον προς τον σχετικισμό, προς την αμφισβήτηση της δύναμης της λογικής, του ορθολογισμού και εισβάλλει πλέον ο σχετικισμός στην σκέψη του νεοτερικού ανθρώπου. Και έτσι οδηγούμαστε  στην μετανεοτερική εποχή.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι ότι κατακρημνίζονται όλες οι αυθεντίες και η κλίμακα των αντικειμενικών αξιών και επικρατεί η αυθεντία του ναρκισσισμού. Η αλήθεια αλλάζει με την αλλαγή των κοινωνιών. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για μια δεδομένη αλήθεια, αλλά για ποικίλες αλήθειες, ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον. Το άτομο είναι πηγή αλήθειας, πηγή αυθεντίας, πηγή αξιών και για πρώτη φορά ακούγονται εκφράσεις “έτσι πιστεύω„ ,“έτσι εκτιμώ„ ,“έτσι νομίζω„, “έτσι θέλω„. Επικρατεί λοιπόν ένας απόλυτος σχετικισμός, ο οποίος οδηγεί στο απόλυτο πνευματικό χάος.

  Ο νοσηρός υποκειμενισμός, ο ωφελιμισμός ο σεξισμός, είναι χαρακτηριστικά της μετανεοτερικής εποχής. Ο αποχαλινωμένος ατομισμός, αποτελεί μια ιστορική διαδικασία  κατά την οποία η ανθρωπότητα, έχοντας απαλλαγεί ως ένα βαθμό από την υποτέλεια σε μεσαιωνικές αυθεντίες, θεσμούς και δόγματα και εμποτισμένη από την θέληση να συγκροτηθεί ως μοναδικό υποκείμενο ικανό για όλα, υποβιβάζεται σε ένα απλό εξάρτημα μιας μηχανής που την εξουσιάζει και που δεν ρωτήθηκε ούτε έλαβε ποτέ γνώση πώς διαμορφώθηκε και προς ποίους σκοπούς τείνει. Απλώς έχει αφεθεί ασύνειδα στην μηχανιστική εξάρτηση της μετανεοτερικότητας.

  Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η νεοτερικοτητα και η μετανεοτερικότητα, έχουν  την αντιστοιχία τους  στην κλασική αρχαιότητα. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την νεοτερικότητα με την κλασική φιλοσοφία π.χ. Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη κ.λ.π. όπου ο ορθός λόγος, η λογικότητα , η διαλεκτική (μαιευτική μέθοδος) είναι οι μέθοδοι σκέψης και αναζήτησης της αλήθειας.           

O μετακλασικισμός δε με τους σοφιστές ,τον Πρωταγόρα, τον Γοργία, τον Ιππία και άλλους, οι οποίοι δίδασκαν -- «πάντων χρημάτων, μέτρον άνθρωπος» --, το οποίον συνάδει απόλυτα με την μετανεοτερική κουλτούρα.

Οι αυθεντίες της οικογένειας, της θρησκείας, της πατρίδος, του σχολείου υποβιβάζονται και καταλήγουν σε εργαλειακή σχέση με τον άνθρωπο , χάνουν την γοητεία τους και την επιρροή  τους.

«Αυτή η νέα δύναμη είναι ισχυρότερη από την παραδοσιακή δύναμη του χρυσού ή της βίας, ισχυρότερη από το συνδυασμό και των δύο μαζί. Όλα είναι προμηθεύσιμα και διαθέσιμα στην αυξανόμενη δύναμη της διαδικασίας παραγωγής, μιας δύναμης συνεχώς τελειοποιήσιμης, ανίκητης, και στο ρεύμα της παρασύρονται τα πάντα εκουσίως ή ακουσίως.

Η διάκριση μεταξύ δυνατού και αδυνάτου καταργείται σε τούτη τη διαδικασία τελειοποίησης, γιατί όλα είναι πιθανά μπροστά στην παντοδυναμία της, δηλαδή όλα είναι εφικτά και πρακτέα. Απλώς είναι θέμα χρόνου για τα πάντα, πράγμα που σημαίνει ότι είναι θέμα τελειοποίησης. Εφόσον η διάκριση μεταξύ δυνατού και αδύνατου εξαφανίστηκε και όλα είναι καταρχήν δυνατά πλέον, κάποια μέρα θα καταργηθεί και η διάκριση μεταξύ του επιτρεπτού και του ανεπίτρεπτου. Στην ουσία θα επιτρέπεται οτιδήποτε θα είναι εφικτό. Ήδη έχουν μεταμορφωθεί τα πάντα σήμερα σε μια ελεγχόμενη πραγματικότητα και υποτάσσονται σε αυτή, δηλαδή τα πάντα υποτάσσουν τον εαυτό τους στη χειραγώγηση και την μεταμόρφωση.

Αν ολόκληρο το σύμπαν μπορεί να μετατραπεί σε ένα πείραμα ενέργειας και πρώτων υλών, γιατί να αποκλειστούν οι άνθρωποι από τούτη την εργαστηριακή πειραματική διαδικασία; Γιατί να μην περιαχθούν και οι ίδιοι στην ενέργεια και στις πρώτες ύλες που απαιτούνται για να διατηρηθεί το σύστημα σε λειτουργία, γιατί να μη χρησιμοποιηθούν για εργαστηριακά και κοσμικά πειράματα»;

 Επικρατεί πλέον η εργαλειακή σχέση του ατόμου με τις προηγούμενες αυθεντίες. Το σχολείο, η εκκλησία, η οικογένεια, το κράτος είναι απλά εργαλεία για να εξυπηρετήσει το άτομο και δεν υπάρχει καμία σχέση βαθύτερου σεβασμού και γοητείας όπως παλιότερα.

Αχαλίνωτος ο νεοτερικός άνθρωπος, διαρρηγνύει όλα τα εμπόδια, τα οποία είχε δομήσει  η παράδοση. Και διαρρηγνύοντας όλους τους ορίζοντες, διολισθαίνει προς την μοναχικότητα και εξελικτικά προς τον μηδενισμό.

Τα πάντα θεωρεί επιτρεπτά, εφόσον είναι εφικτά. Απόδειξη, η οργάνωση των σημερινών ευρωπαϊκών κοινωνιών, ιδιαίτερα των βόρειων χωρών, όπου πλέον τα πάντα είναι θεμιτά. Και μόνο νομικοί κανόνες τίθενται ως εμπόδια, μεταξύ των σχέσεων των ανθρώπων.

Ο σεξισμός, ο ωφελιμισμός, ο ατομικισμός, η ιδιοτέλεια,  αποτελούν πρακτικές στη ζωή του σημερινού δυτικού ανθρώπου.

Οι υπερβατικές αξίες, έπαυσαν πλέον να διαμορφώνουν τη ζωή του νεοτερικού  ανθρώπου και ο νεοτερικός άνθρωπος, είναι βυθισμένος στο ναρκισσισμό του. Φτάσαμε στο σημείο και η παιδεραστία να θεωρείται επιτρεπτή.

Έπαυσε ο άνθρωπος να βλέπει ευρύτερους ορίζοντες που τον υπερβαίνουν και οι οποίοι θα περιόριζαν τον αχαλίνωτο εγωισμό, υποκειμενισμό και εντεύθεν τον μηδενισμό του. Τα φαινόμενα τα οποία παρατηρούνται κατά την μετανεοτερική περίοδο, τα ίδια περίπου παρατηρούνται και στις τελευταίες φάσεις του ελληνικού πολιτισμού, του ρωμαϊκού και του βυζαντινού, π.χ. ο ευτελισμός της ζωής, ο αχαλίνωτος σεξισμός, ο ωφελιμισμός, ο αμοραλισμός, ο ατομισμός και εν γένει έλλειψη κάθε φραγμού στην συμπεριφορά του ανθρώπου, δείχνει ότι ο πολιτισμός βρίσκεται στην τελευταία φάση. Οι πολιτισμοί ακολουθούν το πεπρωμένο των ζωντανών όντων, γεννιούνται, ανδρούνται και πεθαίνουν.

 Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε παρακμή. Βρίσκεται στην τελευταία φάση της ζωής του. Ένας καινούριος πολιτισμός φαίνεται ότι γεννιέται με καινούριες αξίες, καινούρια βιοθεωρία και κοσμοθεωρία. Εμείς ζούμε στο στάδιο της αναμονής του καινούριου. Ελπίζουμε και ευχόμαστε να είναι καλύτερος ο καινούριος πολιτισμός. Κατά την αντίληψη των φιλοσόφων  της ιστορίας (Άρνολντ Τόινμπι), ο καινούριος πολιτισμός, θα έχει σαν χαρακτηριστικό γνώρισμα την ανάκαμψη των χριστιανικών αξιών, οι οποίες θα είναι αποκαθαρμένες από τις παλιές δυσανεξίες. Κατά άλλους, ο οικονομισμός θα είναι το κύριο χαρακτηριστικό του επερχόμενου πολιτισμού.

Η ιστορία δεν αρέσκεται σε προφητείες. Γι' αυτό απλώς αναμένουμε το καινούριο.

 Το παρόν άρθρο είναι περιληπτικό΄, αποσπασματικό  και πάσχει η συνοχή του. Αποτελεί μέρος μιας ολοκληρωμένης μελέτης για το φαινόμενο της νεοτερικότητας και της μετανετεορικότητας.