Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου 2012

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ''Ο ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ''


Τι είναι ιστορία;
Ως τώρα έχουν προταθεί πολλοί και διαφορετικοί ορισμοί της ιστορίας. Θα μπορούσε να προτείνει κανείς και πολλούς άλλους, όπως την γνώση του ανθρώπινου παρελθόντος, των συμβάντων, των γεγονότων, των πράξεων, των συναισθημάτων και ιδεών, που έζησαν οι άνθρωποι στην διαδοχή των περασμένων χρόνων και που κρίνονται αξιομνημόνευτα.
Ιστορία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η μοίρα, είναι το πεπρωμένο του ανθρώπου στον χρονοχώρο, (δηλαδή στον χρόνο και τον χώρο).
Βασικοί άξονες της ιστορίας είναι «πού και πότε».
Επιπλέον ιστορία είναι η μέθοδος και η επιστήμη που επιδιώκει την επεξεργασία και την διάσωση αυτής της μνήμης των αιώνων και την μεθοδική διδασκαλία της ιστορίας στους νεώτερους.
Η ιστορία έχει διαφόρους κλάδους. Η γενική ιστορία είναι η ιστορία της ανθρωπότητας, η ιστορία ενός λαού, π.χ. των ελλήνων, ή η ιστορία των αρχαίων ελλήνων.
Επίσης υπάρχουν άλλοι κλάδοι της ιστορίας, όπως η ιστορία της φιλοσοφίας, του θεάτρου, της τέχνης κλπ.
Η γνώση της ιστορίας θεωρείται και είναι πολύτιμη και αναγκαία. «όλβιος, όστις της ιστορίας έσχε μάθησιν».
Όποιος αγνοεί την ιστορία, είναι υποχρεωμένος να ξαναζήσει τα λάθη της.
Ένας άλλος σημαντικός κλάδος της ιστορίας είναι η βιογραφία.
Βιογραφία  είναι η εξιστόρηση  σημαντικών  γεγονότων, τα οποία αναφέρονται σε  ένα πρόσωπο. Η βιογραφία διακρίνεται σε μυθιστορηματική , αφηγηματική  και επιστημονική.
Η μυθιστορηματική βιογραφία  υπάγεται στη λογοτεχνία περισσότερο και ενέχει ενδιαφέρον περισσότερο κοινωνιολογικό, ψυχολογικό και φιλοσοφικό. Οι ήρωες της μυθιστορηματικής ιστοριογραφίας, ή είναι ιστορικά πρόσωπα  ή είναι φανταστικά.
Ο συγγραφέας των μυθιστορηματικών βιογραφιών, έχοντας ως άξονα το πρόσωπο το ιστορικό ή μυθιστορηματικό, εκθέτει τις δικές του αντιλήψεις, τη δική του φιλοσοφία, τους δικούς του στοχασμούς, τα οποία έχουν σχέση με την εποχή του περισσότερο, παρά με την εποχή του ήρωος.
Η αφηγηματική βιογραφία  παρουσιάζει τα σημαντικότερα γεγονότα, τους σημαντικότερους σταθμούς, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας, τις αρετές, ή αδυναμίες και ό,τι ιδιαίτερο γνώρισμα χαρακτηρίζει τη ζωή του βιογραφούμενου.
Τρίτο είδος βιογραφίας είναι η επιστημονική. Και αυτή μας ενδιαφέρει σήμερα. Η επιστημονική βιογραφία, είναι το δυσκολότερο είδος της βιογραφίας, διότι έχει περισσότερο ερευνητικό και αποδεικτικό χαρακτήρα και λιγότερο αφηγηματικό.
Η επιστημονική βιογραφία χρησιμοποιεί και στηρίζεται σ’ όλες τις πηγές, τις πληροφορίες, τις αναφορές που σχετίζονται με το υπό έρευνα πρόσωπο.
Ειδικότερα δε, η η βιογραφία η οποία είναι υπό εξέταση, επειδή είναι διδακτορική διατριβή - η χρησιμοποίηση πηγών, παραλλήλων συγγραμμάτων, πληροφοριών και οποιοδήποτε στοιχείο μπορεί να διαφωτίσει τις διάφορες πλευρές της ζωής του ήρωά μας, εν προκειμένω του Λάμπρου Κατσώνη - είναι αναγκαίες να αναφερθούν.
Η δε διδακτορική διατριβή θα πρέπει να είναι πρωτότυπος.
Η πρωτοτυπία έγκειται στο ότι, ή δεν πρέπει να έχει ασχοληθεί άλλος με το υπό εξέταση πρόσωπο ,ή εφ’ όσον έχει ασχοληθεί άλλος, θα πρέπει ο συγγραφέας να παρουσιάσει καινούρια στοιχεία που διαφωτίζουν περισσότερο την προσωπικότητα, ή διαμορφώνουν, ή συμπληρώνουν υπάρχουσες ατέλειες, οι οποίες θα πρέπει να είναι χαρακτηριστικές και σημαντικές.
 Ο συγγραφέας του Λάμπρου Κατσώνη, κος Πάνος Στάμου, συμπληρώνει όλα τα στοιχεία αυτά, τα οποία συνθέτουν τα γνωρίσματα μιας διδακτορικής διατριβής.  Ο συγγραφέας εργάστηκε με πάθος και για μεγάλο χρονικό διάστημα.  Έχει υπ’ όψιν του όλες τις πηγές, τις οποίες και αναφέρει και τις αξιολογεί.
Είναι εκπληκτικό και αξιοθαύμαστο, ό,τι μπόρεσε να δαμάσει ένα απέραντο υλικό από  πηγές, πληροφορίες, συγγραφές και ό,τι στοιχείο μπορούσε να διαφωτίσει την προσωπικότητα του Λάμπρου Κατσώνη.
Έχω την πεποίθηση και αποτολμώ να ισχυριστώ ότι το παρόν σύγγραμμα, είναι το πληρέστερο που έχει γραφεί  για τον Λάμπρο Κατσώνη.
Ο συγγραφέας αναφέρει, παραπέμπει και επικαλείται ένα απέραντο πλήθος πηγών και συγγραμμάτων, στην προσπάθεια του να διακριβώσει την ιστορική αλήθεια, τα οποία παρουσιάζει με όλη την δυνατή αντικειμενικότητα, αν βέβαια υπάρχει αντικειμενικότητα στην ιστορία.
Το μεγάλο πρόβλημα της ιστορίας, είναι η αντικειμενικότητα.
Υπάρχουν τόμοι πολλοί που έχουν γραφεί για την αντικειμενικότητα της ιστορίας. Είναι δυνατή η αντικειμενικότητα, ή  ο σχετικισμός παίζει σημαντικό ρόλο, μας εκτρέπει από την ιστορική αλήθεια και μας παραπλανά; Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα της φιλοσοφίας της ιστορίας. Είναι γεγονός ότι αποτελεί πρόβλημα  η αντικειμενικότητα για την ιστορία.
Γιατί και οι φιλόσοφοι της ιστορίας, χωρίζονται σε αντικειμενιστές  και σχετικιστές.
Το μεγάλο επιχείρημα των σχετικιστών είναι, ότι ο ιστορικός ζει σε άλλη εποχή και κάτω από άλλες συνθήκες κοινωνικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές, συναισθηματικές. Μοιραία λοιπόν επηρεάζεται από τα παροντικά στοιχεία.
Οι αντικειμενιστές, πιστεύουν ότι μπορεί ο ιστορικός να αναπαραστήσει το παρελθόν, αν γνωρίζει βαθιά την ιστορία και είναι προικισμένος με αρετές, όπως η  διαίσθηση, η φαντασία, η ορθολογική του κρίση και η οραματική ενατένιση των πραγμάτων.
Δεν θα επιμείνω σ’ αυτό το σημείο, διότι είναι πολύ σημαντικό το πρόβλημα και δεν θέλω να εκτραπώ από τον κύριο στόχο μου.
Όμως πρέπει να πω ότι διέκρινα αντικειμενικότητα σε μεγάλο βαθμό, στον τρόπο που αντιμετωπίζει την όλη ιστορική προβληματική, ο συγγραφέας.
Το βιβλίο του κου Στάμου, έχει και μια πρωτότυπη δομή, που δεν συνηθίζεται σε διατριβές. Αντί να παρουσιάσει τον ήρωα χρονολογικά, τον παρουσιάζει βάση πηγών. Επιμερίζεται τις πηγές σε ελληνικές, ρωσικές και σε άλλες πηγές.
Η ταξινόμηση αυτή σε ελληνικές, ρωσικές και άλλες πηγές, μας δίνει την δυνατότητα να αποκτήσουμε μια σαφή αντίληψη για το ποιοί έλληνες ασχολήθηκαν με τον  Λ. Κατσώνη και ποιές ελληνικές αρχειακές πηγές έχουμε.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται  στις ρωσικές πηγές και είναι εκπληκτικό να μαθαίνει κανείς, πόσοι ρώσοι έχουν  ασχοληθεί, έχουν μελετήσει και έχουν αφιερώσει πολλοί από αυτούς, όλη την επιστημονική τους δραστηριότητα στην μελέτη του Λάμπρου Κατσώνη. Έτσι αντιλαμβανόμαστε την ιδιαιτερότητα και την σημαντικότητα της προσωπικότητάς του.
Και στο τρίτο κεφάλαιο περιέχονται και άλλες πηγές, (δηλαδή ολλανδικές, γαλλικές, αγγλικές και  βενετικές.
Και τώρα εισερχόμαστε στην σύντομη ανάλυση του περιεχομένου του βιβλίου.
Αρχικά μας παρατίθεται ένα μανιφέστο του Λάμπρου Κατσώνη μετά την συνθήκη του Ιασίου (1792), όπου εκφράζεται ένας βαθύτατος πόνος και απογοήτευση του ήρωα.  
Παραθέτω εδώ το απόσπασμα από το βιβλίο:
 «…ο κύριος Συνταγματάρχης Λάμπρος Κατσώνης, Διοικητής του Αυτοκρατορικού Στόλου… και οι πολυάριθμοι στρατιώτες που τον ακολουθούν εκπροσωπώντας το Ελληνικό Έθνος για το οποίο πολεμούν… ισχυρίζεται ότι δεν φαντάστηκε ποτέ την αποστασία, αλλά τη συνέχεια της υπηρεσίας που η Ρωσική Αυτοκρατορική αυλή ξεκάθαρα ζήτησε από τους  Έλληνες… Όταν οι  Έλληνες θα έχουν βάψει με το αίμα τους τις Ρώσικες σημαίες, τότε θα πάψουν να μισούν τον εχθρό τους, με τον οποίο η Ρωσία υπέγραψε ειρήνη…»!

Ο πρόλογος είναι σημαντικό στοιχείο, για να αντιληφτούμε την σημασία του βιβλίου, διότι παρατίθεται το βασικό μέρος της αξιολογήσεως της Διδακτορικής Διατριβής του συγγραφέα, στα πλαίσια της διαδικασίας, από την Ηγέτιδα Επιτροπή του Τμήματος Ευρωπαϊκών Σπουδών της Σχολής Διεθνών Σχέσεων του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης.
Αυτό είναι ένα μέρος της εισήγησης του καθηγητή Χουντολέι.
Και μόνο ο πρόλογος δίνει μια πειστική εικόνα για την αξία του βιβλίου. Ο καθηγητής Χουντολέι, εισηγείται με πολλά κολακευτικά λόγια, αναλύοντας περιληπτικά την όλη δομή του έργου. Και μόνο η εισήγηση αυτή θα ήταν αρκετή να παρουσιάσει το βιβλίο κατά τον καλύτερο τρόπο.
 «πρέπει να επισημάνουμε μερικά σημεία που διακρίνουν την εν λόγω διατριβή από άλλες παρόμοιες εργασίες:
Πρώτον, η έρευνα του Π. Στάμου εκπονήθηκε στα πλαίσια της ιστορικής παράδοσης που ξεκίνησε από τη γαλλική Ecole des Annales, οι οπαδοί της οποίας προτιμούν να μελετούν όχι την ιστορία των ανθρωπίνων κοινωνιών αλλά, όπως σημείωσε  εύστοχα ο Λουσγιέν Φεβρ, «την ιστορία των ανθρώπων στην κοινωνία». Γι΄αυτό η εν λόγω εργασία έχει μεγάλη ανθρωπιστική σημασία.
 Δεύτερον, η διατριβή του Π. Στάμου πραγματικά περιέχει δυνατό στοιχείο επιστημονικής καινοτομίας. Μέχρι σήμερα αποκαλύφθηκε και έγινε γνωστός μόνο μικρός αριθμός από τα βιογραφικά και άλλα κείμενα σχετικά με τον Λ. Κατσώνη, τη καταδρομική του δραστηριότητα στο πλευρό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και τις ενέργειές του, οι οποίες αποτέλεσαν ουσιαστικά πρόδρομο του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα, που οδήγησε στην επανάσταση του 1821. Βασισμένη σε αρχειακές πηγές η διατριβή του Π. Στάμου συμπληρώνει  αναμφίβολα τα κενά που υπάρχουν στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα αυτό.
Τρίτον, πρέπει οπωσδήποτε να υπογραμμίσουμε το εύρος και την ποικιλία που διακρίνουν την αρχειακή βάση της μελέτης, η οποία περιλαμβάνει δημοσιευμένα και αδημοσίευτα στοιχεία από ελληνικά, ρωσικά, γαλλικά, βενετικά, αυστριακά, ολλανδικά και βρετανικά αρχεία.
Επίσης παραθέτω και  ένα άλλο απόσπασμα από την εισήγηση του Χουντολέι.
Ο συγγραφέας δείχνει βαθιά γνώση του αντικειμένου του, γνώση για το κατά πόσο είναι μελετημένο το πρόβλημα που έχει επιλέξει, τόσο από την ελληνική όσο και από την ξένη ιστοριογραφία, καθορίζει τα αδιευκρίνιστα σημεία, τις αντιθέσεις και τα σημαντικά κενά στην έρευνα της ζωής του Λ. Κατσώνη.
Κάνει λεπτομερή ανασκόπηση της ιστορικής εποχής στην οποία ζούσε και ενεργούσε ο Κατσώνης, δείχνει τη θέση των Ελλήνων στην Οθωμανική  Αυτοκρατορία, συγκρίνει ναυτικές δυνάμεις της εποχής που κυριαρχούσαν στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και καθορίζει τη διαφορά ανάμεσα στην πειρατεία και τις καταδρομές στην περιοχή.
Εκτιμούμε ότι, για πρώτη φορά στην ιστοριογραφία, ο συγγραφέας κατόρθωσε να αναδομήσει την προσωπικότητα του Λ. Κατσώνη και την συμβολή του στην ανάπτυξη των ελληνορωσικών σχέσεων στα τέλη του 18ου – αρχές 19ου αιώνα.
Τα συμπεράσματα της διατριβής,  μας επιτρέπουν να αξιολογήσουμε εκ νέου τις διεθνείς κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικράτησαν στα Βαλκάνια στο μεταίχμιο του 18ου-19ου αι., το ρόλο της ελληνικής κοινότητας στην ανάπτυξη των νότιων περιοχών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και την προστασία των νότιων συνόρων της από την τουρκική εισβολή στην περιοχή.
Η διατριβή του Π. Στάμου βασίζεται σε ευρεία και πλούσια αρχειακή βάση και είναι πρωτότυπη επιστημονική εργασία, η οποία βοηθά την επίλυση ενός προβλήματος που έχει μεγάλη σημασία για την ιστορική επιστήμη.
Οι μαρτυρίες αυτές, οι αξιολογήσεις από τους καθηγητές Μπουρκόβ, την υφηγήτρια Ιστορικών Επιστημών, καθηγήτρια του Τμήματος Ευρωπαϊκών Σπουδών του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης, Νοβίκοβα και του καθηγητή και εισηγητή Χουντολέι, αξιολογούν το έργο του Π. Στάμου, όχι απλώς σημαντικό, αλλά  και εν πολλοίς πρωτοποριακό, με τις μεθόδους που χρησιμοποιεί.
Πιστεύω ότι δεν θα ήταν αναγκαία καμιά άλλη αξιολόγηση, αλλά μόνον η παράθεση, η έκθεση της εισηγήσεως αυτής, η οποία δείχνει ανάγλυφα την αξία και το μέγεθος της επιστημονικότατος του βιβλίου του Π. Στάμου.
Αλλά βέβαια, επειδή διέτρεξα το βιβλίο όλο, θα πρέπει να σταθούμε σε ορισμένα κεντρικά σημεία.

Η εισαγωγή είναι του ιδίου του συγγραφέα. Είναι περιεκτική, διαφωτιστική και κατατοπιστική.  Διαβάζοντάς την κανείς, έχει μια εικόνα του περιεχομένου του βιβλίου, των κυριοτέρων σταθμών της ιστορίας του Λ. Κατσώνη, αλλά και των σημαντικότερων γεγονότων της εποχής του. Μας δίνει ανάγλυφα όλες τις δυναμικές που επικρατούσαν κατά την εποχή αυτή.
Στην εισαγωγή αναφέρονται οι έλληνες ιστορικοί που έχουν ασχοληθεί με τον Κατσώνη, όπως ο Κ. Σάθας, ο Γ. Κρέμος, ο Π. Μαγιάκος, ο Τάκης Λάππας, ο Εμμ. Πρωτοψάλτης και  ο Δ. Βαγιακάκος. Ξεχωρίζουν όμως, ως προς την τεκμηρίωση των ιστορικών πληροφοριών που παραθέτουν, ο Κ. Μέρτζιος, ο Ηλ. Γεωργίου και σχετικά πρόσφατα η Όλγα  Κατσιαρδή– Hering, οι οποίοι, στηριζόμενοι  σε ελληνικές, γαλλικές, βενετικές, αυστριακές και ελάχιστες ρωσικές πηγές στην Ελλάδα, μας έφεραν σημαντικές πληροφορίες, χωρίς ωστόσο να έχει ερευνηθεί και συμπληρωθεί πλήρως η ιστορική γνώση γύρω από όλη τη ζωή και τη δράση του.
Εδώ τίθενται σημαντικά ερωτήματα:
Είναι ο Λ. Κατσώνης εθνικός ήρωας της ελληνικής ιστορίας; Είναι ένας ήρωας του ρωσικού στρατού και της ιστορίας Ρωσίας και Ελλάδας;  Είναι ένας ληστής, ένας πειρατής ή ένας κουρσάρος; Είναι ένας  τυχοδιώκτης  ή  ένας ήρωας της εποχής του; Είναι απλά ένας ολοκληρωμένος αξιωματικός μιας οργανωμένης στρατιωτικής δύναμης, ή είναι ένας Έλληνας αξιωματικός του ρωσικού στρατού, που προετοίμασε με τις κινήσεις του το δρόμο για την απελευθέρωση του έθνους;

.
Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του βιβλίου από τον επίλογο.

Στον Επίλογο, αφού παρατεθούν τα δεδομένα που εξάγονται από τα νέα στοιχεία και διατυπωθούν τα καινούρια επιστημονικά συμπεράσματα, δίδεται η εκτίμηση του συγγραφέα συνολικά για την ιστορική προσωπικότητα του Λ. Κατσώνη, την προσφορά του στη Ρωσία και την Ελλάδα, τη δράση του ιδίου και του στολίσκου του κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο 1787-1791, μετά την ανασκόπηση των μέχρι σήμερα διατιθέμενων ιστορικών πληροφοριών.
Ειδικότερα εκτιμάται ο ρόλος του Λ. Κατσώνη για την προετοιμασία της ελληνικής ανεξαρτησίας, αλλά και τον πόλεμο εναντίον της πειρατείας στο αρχιπέλαγος.
Τέλος, δίδονται προσωπικές μας απόψεις ως προς τα κενά που υπάρχουν για να συμπληρωθούν η πλήρης βιογράφηση και περιγραφή της ιστορικής προσωπικότητας του Λάμπρου Κατσώνη. Δίδονται, επίσης, συγκεκριμένες κατευθύνσεις για την περεταίρω έρευνα, που πιθανώς πρέπει να εξαπλωθεί σε μεγαλύτερο βάθος και έκταση στα ολλανδικά και τα βρετανικά αρχεία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν εξαντληθεί τα πλούσια ρωσικά και ουκρανικά (περιλαμβανομένων κυρίως της Κριμαίας) αρχεία, ή άλλων περιοχών!
Στην εισαγωγή επίσης ο συγγραφέας παραθέτει και διάφορες άλλες πληροφορίες, πολύ σημαντικές για την περίοδο κατά την οποία έζησε ο Λ. Κατσώνης.
Πρώτον μας διαφωτίζει για το πολιτικοοικονομικό περιβάλλον της Ελλάδος τότε και του οθωμανικού  κράτους.
Εδώ σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό κομμάτι από το κεφάλαιο αυτό.
Έχει αρχίσει πλέον η δημιουργία αντάρτικων ομάδων που αργότερα εξελίσσονται σε στρατιωτικούς σχηματισμούς με ιδιαίτερη οργάνωση, σε συνεχείς συγκρούσεις με τον κατακτητή, γιατί «…οι Έλληνες ποτέ στη διάρκεια της υποταγής τους κάτω από ξένο έθνος και μία εχθρική θρησκεία δεν ξέχασαν πως η χώρα που κατοικούσαν ήταν η χώρα των προγόνων τους…».
Δεύτερον μας λέει για τις ναυτικές δυνάμεις της περιόδου αυτής και κάνει διάκριση μεταξύ πειρατείας και καταδρομής.
Εδώ αναφέρονται, η σχέσις και η θέσις της Γαλλίας στη Μεσόγειο.
Εν συνεχεία αναφέρει την Βρετανία, την Ρωσία, την Τουρκία και τους έλληνες. Μας κάνει γνωστό τί ήταν οι πειρατές και οι κουρσάροι.
Επίσης μας παρουσιάζει την ζωή του Λ. Κατσώνη, προτού γίνει αξιωματικός.
Η εισαγωγή είναι ένα διαφωτιστικότατο τμήμα της εργασίας του Π. Στάμου, διότι μαθαίνουμε την ιστορία της περιοχής, μαθαίνουμε για όλες τις δυνάμεις που κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο και όλες τις δυναμικές που επικρατούσαν τότε στην περιοχή.
Και ερχόμαστε στο πρώτο κεφάλαιο που όπως προαναφέραμε, αναλύει τη ζωή, το έργο, τις περιπέτειες, τις επιτυχίες ή ατυχίες και τη σχέση με τη Ρωσία επί τη βάση των ελληνικών πηγών. Εδώ αναφέρει όλους τους έλληνες ιστορικούς που ασχολήθηκαν με το θέμα μας. Μαθαίνουμε εδώ για το σημαντικότερο γραπτό μνημείο, το χειρόγραφο με αριθμό αρχείου 1561, στην Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών. Επίσης  αναφέρεται εδώ ο καθηγητής Κρέμος, ο Λειβαδίτης συγγραφέας Λάππας και  άλλοι που τους προαναφέραμε στην αρχή της έκθεσής μας. Εδώ διατυπώνεται και  η διαφωνία του συγγραφέα με την άποψη του ιστορικού Σάθα για το ότι ο Λ. Κατσώνης κατήγετο από την Αγία Ευθυμία Παρνασσίδος και όχι από την Λιβαδειά.
Με επιχειρηματολογία ισχυρή  ο συγγραφέας ανατρέπει την άποψη αυτή.
Εδώ αναφέρω ένα κομμάτι χαρακτηριστικό του κεφαλαίου αυτού.
Λίγο πριν τη ναυμαχία της Καρπάθου (αρχές Αυγούστου 1788) ο βιογράφος μας πληροφορεί ότι «…διέταξε τον ιερέα να ψάλει παράκληση και αγιασμό και να επικαλεσθεί την εξύψους βοήθεια. Μετά δε την εκπλήρωση του θρησκευτικού χρέους προς το Θεό… ο  Λάμπρος, σαν άλλος Λεωνίδας γεμάτος θάρρος και υπομονή, αφού αγκάλιασε τους συμπολεμιστές του, τους ενθάρρυνε λέγοντας: Ιδού αδελφοί μου, η ώρα της δόξας ήλθε. Σήμερα  χρωστάμε σαν Έλληνες ή να νικήσουμε τον εχθρό της πίστεως ή να πεθάνουμε με δόξα υπέρ της ομόδοξης στην πίστη Ρωσίας!...»
Γενικώς το πρώτο κεφάλαιο, παρά το γεγονός ότι είναι περιορισμένες οι πηγές, περιλαμβάνει πολλά στοιχεία, τα οποία διαφωτίζουν τις σχέσεις της Ρωσίας με τους έλληνες και την κατάσταση της Τουρκίας.
Τελικώς εδώ αναφέρεται και η ναυμαχία του kavο dorο  και το περίφημο δίστιχο ‘’αν σ΄ αρέσει μπάρμπα Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο’’.
Το δεύτερο κεφάλαιο είναι το σημαντικότερο κεφάλαιο, διότι αναφέρεται στα ρωσικά αρχεία, τα οποία όπως  προαναφέραμε  είναι πολυπληθέστερα και πληρέστερα.
Στα ρωσικά αρχεία παρατίθεται και το εξής πρόθεμα«…οι πηγές είναι το σώμα των κάθε είδους καταλοίπων του παρελθόντος,…είναι το ‘’σημείο’’ επαφής με το παρελθόν που διαθέτουν οι ιστορικοί,… σημείο που εκκρεμεί πάντοτε η αποκρυπτογράφησή του…».
Ο κύριος όγκος των στοιχείων προέρχεται από τα αρχεία του πολεμικού ναυτικού του ρωσικού στόλου και από τα ρωσικά κρατικά ιστορικά αρχεία. Επίσης αντλούνται και στοιχεία από τα κρατικά αρχεία της Οδησσού.
Μένουμε έκπληκτοι από το πλήθος των ρώσων, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με τον Κατσώνη. Δεν υποψιαζόμουν ποτέ ότι τόσοι άνθρωποι έχουν ασχοληθεί και ασχολούνται κατά την μαρτυρία του συγγραφέα με τον Λ. Κατσώνη.
Δεν θα αναφέρω τα ονόματα των ρώσων ιστορικών, διότι δεν έχει κανένα νόημα. Αναφέρω μόνο τους σύγχρονους. Τον Γκριγκόρι Αρς, τον διευθυντή των ρωσικών αρχείων δρ Σόμπολεβ  και τον καθηγητή Πριάχιν.
Παραθέτω εδώ ένα απόσπασμα  του Γκριγκόρι Αρς:
«…ο ρόλος του Λ. Κατσώνη στην ιστορία της Ελλάδας είναι μεγάλος και αναμφισβήτητος…Το 1792 ο Κατσώνης επιχείρησε την πρώτη στην ιστορία προσπάθεια των Ελλήνων να απελευθερωθούν από  τον Οθωμανικό ζυγό. Οι επιχειρήσεις του στις ελληνικές θάλασσες (1788-1792) υπήρξαν στην ουσία ένας πρόλογος του ελληνικού απελευθερωτικού πολέμου του  1821-1829, αλλά και ο Στολίσκος του μπορεί να θεωρηθεί σαν έμβρυο του συγχρόνου Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού…» και ότι -«…Σημαντικός είναι και ο ρόλος του στην ιστορία της Ρωσίας… Στέλνοντας τον Κατσώνη σε αποστολή στην Μεσόγειο το Ρωσικό Αρχηγείο υπολόγιζε ότι με τις ενέργειές του θα παρεμποδιστούν οι τουρκικές συγκοινωνίες στην Ανατολή και θα δυσκολευτεί η τροφοδότηση της Κωνσταντινούπολης και άλλων πόλεων και φρουρίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας…
Οι ενέργειες του ατρόμητου αυτού πολεμιστή επρόκειτο να δημιουργήσουν βάση για την καινούρια εκστρατεία του Ρωσικού Στόλου στη Μεσόγειο… Όμως όλο το βάρος του αγώνα με τον Τουρκικό Στόλο έπεσε στις πλάτες του Κατσώνη… Αυτός ο γενναίος πολεμιστής κατάφερε να απασχολήσει σημαντικές Τουρκικές Δυνάμεις και να συμβάλει έτσι στις επιτυχείς Επιχειρήσεις του Ρωσικού Στόλου στη Μαύρη Θάλασσα…».
Εξάλλου, ο καθηγητής Γιούρι Πριάχιν επισημαίνει σε απόσπασμά στο βιβλίο:
«…στην ένδοξη και δραματική ιστορία του ελληνικού Έθνους, αιώνια θέση κατέχει ο θαρραλέος Θαλασσομάχος, ο αδάμαστος Έλληνας πατριώτης, ο Διοικητής του Ελαφρού Ρωσικού Στολίσκου στη Μεσόγειο… Αποτέλεσε θρύλο και παράδειγμα προς μίμηση για πολλές γενιές Ελλήνων που συμμετείχαν στον Εθνικό-Απελευθερωτικό Αγώνα… και τα πολεμικά του κατορθώματα στον αγώνα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι υπηρεσίες του στο Ελληνικό Έθνος είναι αναμφισβήτητες…». Και ότι -«…Οι πολεμικές δραστηριότητες του Ελαφρού Ρωσικού Στολίσκου στη Μεσόγειο αποτέλεσαν λαμπρή σελίδα στην ιστορία του Ρωσικού Πολέμου του 18ου αιώνα… Η αφοσίωση στη Ρωσία, η ενεργός υπηρεσία στο Πολεμικό Ναυτικό της και η απελευθέρωση της Ελλάδας… ήσαν ενέργειες στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους…. Στη ζωή και στη συνείδηση του Λάμπρου Κατσώνη…»
Γενικώς το δεύτερο  κεφάλαιο μας δίνει ανάγλυφη την εικόνα του Λ. Κατσώνη, της εποχής και των συνθηκών της περιοχής στην οποία έδρασε (Ανατολική Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα), ο ήρωά μας .
Επίσης μαθαίνουμε για την σχέση της Ρωσίας με τους έλληνες, για το όνειρο της Μ. Αικατερίνης να αναστήσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία και για τις επαφές του Κατσώνη με την Αικατερίνη και ιδιαίτερα με τον αρχιστράτηγο Ποτέμκιν, ο οποίος τον προστάτευε και είχε το προνόμιο ο Λ. Κατσώνης να απευθύνεται απευθείας στον αρχιστράτηγο , ενίοτε δε και στην αυτοκράτειρα Αικατερίνη.
Τα Υπόλοιπα Αρχεία είναι πολύ σημαντικά, διότι αποδεικνύεται ότι ο Λ. Κατσώνης ήταν γνωστός σε όλη την Ευρώπη και γνώριζαν όλοι τις ικανότητές του, τις επιτυχίες του, έστω κι αν μερικοί ήταν αντίθετοι στην δραστηριότητα  του Κατσώνη και τον θεωρούσαν ότι ήταν όργανο της Ρωσίας, όπως οι Γάλλοι, οι οποίοι συνεργάζονταν με τους Τούρκους.
Και γενικότερα οι άλλες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες, η γαλλική, η γερμανική αλλά και η αγγλική, δεν ευνοούσαν την επέκταση της Ρωσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ούτε τα σχέδια της Αικατερίνης για την αναβίωση του Βυζαντίου και την προώθηση του υιού της.
Ακολουθεί μετά το τρίτο κεφάλαιο, ένας επίλογος εξίσου σημαντικός για τα στοιχεία που αναφέρει ο συγγραφέας.
Ο επίλογος αρχίζει με την εξής παράγραφο: «…Πατριώτης ο Λάμπρος Κατσώνης είχε μέσα του ανεπτυγμένον το εθνικόν αίσθημα. Αντικειμενικός του σκοπός ήτο η ελευθερία της πατρίδος από τον Τουρκικόν ζυγόν… διεπίστωσεν ότι αι ελπίδες του διεψεύσθησαν…και εδήλωσεν ότι θα εξακολουθήσει μόνος του τον αγώνα κατά των Τούρκων, μέχρις ότου επιτύχει το ποθούμενον…».
Ενδεικτικά αναφέρω μερικά από τα στοιχεία τα οποία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.
*Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι ήταν Έλληνας αξιωματικός με τον βαθμό του πλοιάρχου Α’ Τάξεως με υπηρεσία στο ρωσικό στρατό/ναυτικό για περίπου 35 χρόνια.
*Όλη η δραστηριότητα του Λ. Κατσώνη, εκτός από το μικρό διάστημα της ανεξάρτητης δράσης μετά τη συνθήκη του Ιασίου (1792), διέπεται, προσδιορίζεται και εξελίσσεται με βάση τις διαταγές, εντολές και οδηγίες που λαμβάνει από τους ανωτέρους του στη ρωσική στρατιωτική ιεραρχία. Ο βαθμός της αποτελεσματικής δράσης του ελέγχεται από την ηγεσία και από αυτήν καθορίζονται η συνέχεια της σταδιοδρομίας και η στρατιωτική εξέλιξη του Λάμπρου Κατσώνη.
*Είναι επίσης γεγονός ότι η σταδιοδρομία του έχει την τυπική και επίσημη επιβεβαίωση, με έλεγχο και επιβράβευση, με τις προαγωγές και την απονομή του ανώτερου στρατιωτικού παράσημου, από τη ρωσική ηγεσία. Αυτό σημαίνει ότι αμείβεται ο αξιωματικός Κατσώνης από τη ρωσική ηγεσία για τις δραστηριότητες, ενέργειες και δράσεις του στα διάφορα στάδια της εξέλιξής του και επομένως δικαιώνεται για τις αποφάσεις του ως αξιωματικός της.
Είναι σκόπιμο, όμως να αναφερθεί αυτό που γράφει στα Απομνημονεύματά του ο συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας Εμ. Ξάνθος, όπου αναφέρει ότι για να ιδρυθεί η Φιλική Εταιρεία, και όπως έγραφε σε τρίτο πρόσωπο: «… έβαλεν αυτοίς υπ’ όψιν τον χαρακτήρα του Ελληνικού λαού και τας πηγάς της δυνάμεώς του, την πολιτικήν και ηθικήν των τυραννούντων αυτόν Τούρκων, τα επιχειρήματα Ρήγα του Θετταλού, τας … νίκας των ανδρείων Σουλιωτών,… τας κατά καιρούς νίκας των θαλασσίων μας επί Λάμπρου Κατσώνη…».
Σ’ ένα από τα μανιφέστα αναφέρεται «..ότι ο Λάμπρος Κατσώνης, μέσα από τις τάξεις του τσαρικού στρατού υλοποιούσε τους πραγματικούς του στόχους, εξυπηρετούσε δηλαδή την πολιτική της Αικατερίνης Β’ να εξασφαλίσει κάθοδο στη Μεσόγειο από τα Στενά του Βοσπόρου και συγχρόνως πολεμούσε για την απελευθέρωση της Ελλάδας».
Το τελευταίο μέρος περιλαμβάνει 44 παραρτήματα τα οποία είναι άκρως  διαφωτιστικά, για πολλά επιμέρους θέματα και ζητήματα της διατριβής. Περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό, αποσπάσματα από διάφορα αρχεία από εφημερίδες της εποχής, κατάλογο των βαθμών των ρώσων αξιωματικών, κατάλογο νομισμάτων της εποχής και ένα μέρος άλλων στοιχείων με τα οποία ολοκληρώνεται η εικόνα για τον Λ. Κατσώνη και για την εποχή του.
Το βιβλίο του κ. Στάμου, είναι ένας θησαυρός ιστορικών γνώσεων για την περίοδο του τέλους του 18ου-αρχές 19ου αιώνα. Σχεδόν μαθαίνουμε όλες τις δυναμικές που επικρατούσαν την περίοδο αυτή, την ατμόσφαιρα, αλλά και την κοινωνική κατάσταση ελλήνων, τούρκων, ρώσων αλλά και γενικότερα των ευρωπαϊκών λαών.
Δεν είναι τίποτα περιττό απ’ όσα γράφει ο Π. Στάμου. Όλες οι πληροφορίες είναι αξιόλογες και διαφωτιστικές. Έχει πολλά να κερδίσει ο αναγνώστης, διαβάζοντας το βιβλίο ‘’Ο ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ’’.
Είναι η πληρέστερη, η διαφωτιστικότερη βιογραφία που έχω διαβάσει μέχρι τώρα. Είμαι ευτυχής που ο κ. Στάμου μου ανέθεσε και με ετίμησε με την παρουσίαση του έργου του.
Συμπλήρωσα τις γνώσεις μου, διότι απεδείχθη ότι είχα πολλά κενά για την περίοδο αυτή, και τον ευχαριστώ θερμά γι’ αυτό.
Δεν θα επεκταθώ περισσότερο διότι δεν το επιτρέπει ο χρόνος. Άλλωστε πρέπει να αφήσω τα υπόλοιπα στους φίλους αναγνώστες.